Metody aktywizujące proces uczenia.

Na efektywność uczenia się wpływa wiele czynników, wśród nich są także metody nauczania. Poszczególne czynniki dydaktyczne działają na każdego ucznia w sposób odmienny, z różną siłą i skutecznością, bowiem każde dziecko jest indywidualnością, ma określone cechy, potrzeby i aspiracje. Nauczyciele pracując w zreformowanej szkole muszą ciągle doskonalić swój warsztat pracy, zmierzać do optymalizacji procesu kształcenia i sprawiać, aby prowadzone przez niego nauczanie przynosiło wysokie efekty.
Powinni zatem stosować różne metody pracy z dziećmi ze szczególnym uwzględnieniem metod aktywizujących.
Metody aktywizujące pozwalają osiągnąć różnorodne cele, wśród których należy wymienić następujące:
rozwijanie u dzieci wielu cech osobowości, takich jak: pamięć, spostrzegawczość, wyobraźnia, samodzielność, dociekliwość, wytrwałość, kreatywność, pogłębianie zainteresowań, przyswojenie bez trudu nowej wiedzy często w formie zabawy, wdrażanie własnych pomysłów, planowanie i organizowanie własnego uczenia się, komunikowanie się i wymiana poglądów na różne tematy, rozwiązywanie problemów w sposób twórczy, efektywne współdziałanie w zespole, podejmowanie działań.
Co to jest "aktywizacja"?
Aktywizacja to pobudzenie do działania. Aktywny jest ten, kto jest skłonny do działania, biorący w czymś żywy udział, pełen inicjatywy, czynny, ma aktywny stosunek do życia. Aktywność to skłonność, zdolność do intensywnego działania, do podejmowanie inicjatyw. W procesie edukacji aktywizacja to ogół poczynań nauczyciela i uczniów zapewniający im czynny udział w realizacji zadań. Podczas tej aktywności dzieci uczą się najlepiej i najwięcej, w sposób trwały i przyjemny. Aktywizacja nauczania, to metoda nauczania polegająca na wyrabianiu w dziecku aktywnego stosunku do nauki, wdrażaniu go do samodzielnej pracy. Należy pamiętać o tym, że uczymy się chętnie wtedy, gdy:
materiał nauczania jest dla nas ważny i interesujący, materiał nauczania nie przekracza naszych możliwości intelektualnych, to, czego się uczymy, jest aktualne i odnosi się bezpośrednio do nas, to, czego się uczymy daje się powiązać z tym co już wiemy, zastosowana jest atrakcyjna forma i aktywizująca metoda pracy.
Ludzie mają wrodzoną potrzebę aktywności i działania. Są wśród nich bardziej aktywni i tacy, których trzeba pobudzać do aktywności, tak jest i z dziećmi. Pewne jest, że każde dziecko lubi coś robić, ale ta działalność musi wpływać pozytywnie na poczucie własnej wartości i sensu. Każda z metod, zwana aktywizującą może zostać zrealizowana jako aktywizująca lub utrwalająca bierność poznawczą. Proces dydaktyczny, powinie być tak organizowany aby nie wywołać zbyt silnych uczuć negatywnych, a pobudzać uczucia pozytywne, np. zaciekawienie, radość z odkrywania nowych zjawisk.
Ważnym więc zadaniem jest stworzenie w klasie właściwego klimatu emocjonalnego, czyli wzajemnego zaufania, bezpieczeństwa, akceptacji.
Wiele zależy też od zachowania osoby, która może pobudzić reakcję uczenia do działania, bądź je zablokować, poprzez właściwy dobór metod można stymulować aktywność poznawczą dziecka i inspirować go do poszukiwania rozwiązań problemów oraz do jakiejkolwiek ekspresji.
Podstawowym warunkiem uaktywnienia dziecka jest wstępne organizowanie sytuacji zainteresowania.
Najprostszym sposobem jest odwołanie się do przeżyć dzieci np.: do wydarzeń na wycieczce, w życiu rodzinnym, pobycie w przedszkolu a także do wydarzeń inspirowanych literaturą, filmem, muzyką, czy obserwacją.
Aby dzieci chętnie uczestniczyły w zajęciach prowadzonych metodą aktywizującą, ważne jest przygotowanie potrzebnych pomocy, rekwizytów i przyborów, które muszą znajdować się w zasięgu ręki nauczyciela i dziecka. Nauczyciel decydujący się na prowadzenie zajęć nietypowych, mający odwagę działania i dochodzenia do schematów musi być świadomy swoich umiejętności oraz wkładanego wysiłku i czasu w to niełatwe przedsięwzięcie. W nauczaniu aktywizującym nauczyciel jest modelem, a zarazem organizatorem pracy ucznia, jest jego towarzyszem rozwoju, ale jest jednocześnie twórcą i nowatorem.
Rodzaje metod aktywizujących
1. DRAMA
Inną ciekawą metodą pracy z uczniem jest "DRAMA". Jest to z kolei metoda bazująca na zachowaniach szczególnie bliskich dzieciom: zabawie, grach, umiejętności życia fikcją, improwizacji słownej, muzycznej, plastycznej i ruchowej.
Drama to sposób pracy z uczniem, którego podstawą jest fikcja.
Wyobrażeniowa sytuacja powstająca, gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów. Istotą dramy jest odgrywanie ról. Wprowadzając na swoje zajęcia dramę nauczyciel musi dokładnie wiedzieć w jakim celu to robi. Drama służy realizowaniu celów związanych z rozwojem dziecka i nie może być "sztuką dla sztuki".
Może w niej uczestniczyć cała grupa, powinna się odbywać w pomieszczeniach przestronnych i wolnych od mebli, albo w otwartej przestrzeni, która bardzo pobudza wyobraźnię i inspiruje dzieci do działania.
Sama drama jest formą improwizacji, lecz wymaga od nauczyciela starannego przemyślenia musi on ustalić wcześniej:
Jaki jest cel podejmowanego tematu?
Czy drama stanowić będzie tylko fragment analizy tematu, czy też cały blok zajęciowy?
Jak zaplanowana została struktura zajęć?
Jakich użyje się technik podstawowych?
Z jakich materiałów pomocniczych trzeba skorzystać?
2. BURZA MÓZGÓW
Burzę mózgów stosujemy jako rozgrzewką umysłową. Stosuje się ją na początku zajęć jako pobudzenie do aktywności umysłowej. Dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy. Dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy. Dla znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu.
Zastosowanie na lekcjach burzy mózgów pozwala na:
włączenie wszystkich dzieci do pracy Szybkie zgromadzenie dużej ilości pomysłów i faktów, przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej,
naukę zwięzłego, precyzyjnego wyrażania myśli,
sprawdzanie posiadanej wiedzy.
3. KRASNOLUDEK
Krasnoludek to pomoc w ręku dziecka- może to być piłeczka, grzechotka, kolczatka, maskotka, jednym słowem krasnoludkiem może być "coś", czym można do siebie rzucać, coś co przyciąga wzrok dziecka i jest przyjemne w dotyku.
4. PAJĘCZYNKA LUB KŁĘBEK
Dzieci przy pomocy kłębka mogą poznawać swoje imiona, mówić sobie coś dobrego, ale mogą też uczyć się dodawać, odejmować, tworzyć opowiadania. Możliwości wykorzystywania metody są bardzo różne, a wszystkie zależą od pomysłowości samego nauczyciela.
5. GRAFITTI
Jest to technika, którą można zastosować na wiele różnych sposobów. Dzięki niej można utrzymać dobry klimat w grupie oraz kształcić u dzieci myślenie twórcze np zabawy w niedokończone zdania, jak i również twórcze rozwiązywanie problemów. Jest to dobry sposób na dzielenie się z innymi własnymi pomysłami, na dostrzeganie różnych aspektów zawartych w jednym temacie, a także przyjmowanie do wiadomości nowych niezwykłych koncepcji i pomysłów.
6. KULA ŚNIEGOWA
Technika ta daje szansę na sprecyzowanie swojego zdania i stanowiska na podany temat, umożliwia nabywanie doświadczeń, jak też pozwala dzieciom ćwiczyć i śledzić proces uzgadniania stanowisk. Ogólny szkielet jest następujący: uczniowie pracują indywidualnie nad danym problemem, łączą się w pary- ustalają wspólne stanowiska, pary łączą się w czwórki, czwórki łączą się w ósemki, ósemki łączą się w szesnastki, prezentacja wspólnie wypracowanego stanowiska.
7. MAPA POJĘCIOWA
Służy do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, wycinków, krótkich słów, zwrotów i haseł. Metodę ta można stosować na różne sposoby, za jej pomocą można definiować pojęcia, rozwiązywać problemy, planować działania.
8. SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY
Myśli i poglądy przedstawione są w sposób bardzo uporządkowany, co zwiększa szansę wypracowania większej liczby korzystnych rozwiązań. Autor metody przypisał sześciu kapeluszom sześć różnych sposobów myślenia:
- kapelusz biały: zwany komputerek, który zajmuje się wyłącznie faktami, nie wydaje żadnych opinii,
- kapelusz czarny: pesymista, jeśli podaje różne opinie, natychmiast je krytykuje,
- kapelusz czerwony: to człowiek kierujący się emocjami,
- kapelusz niebieski: to dyrygent orkiestry, ktoś kto przewodniczy całej dyskusji,
- kapelusz zielony: innowator, osoba myśląca twórczo,
- kapelusz żółty: to człowiek optymista, który widzi świat w w "różowych kolorach".
Podczas zajęć dziecko kapelusz myśli w zależności od postawionego problemu. Dziecko podczas dyskusji występuje w wybranym przez siebie kapeluszu, zgodnie z myślą. Może to być praca w grupach.
9. GRY DYDAKTYCZNE
Stosowanie gier dydaktycznych pozwala poznać rzeczywistość poprzez odpowiednio zaplanowaną i zorganizowaną zabawę. Krzyżówki, rebusy, zagadki.
10. ZA I PRZECIW
Jest to metoda analizowania jakiejś sprawy z różnych punktów widzenia. Przebieg zajęć: krótkie wprowadzenie, podanie zadania dzieciom, poszukiwanie argumentów za i przeciw.
11. METODA DOBREGO STARTU
Celem metody jest jednoczesne usprawnienie analizatorów słuchowego, wzrokowego, kinestetyczno- ruchowego. Rozwija ona funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności pisania i czytania.
MDS- to metoda w której najważniejszą rolę odgrywają trzy elementy: słuchowy, wzrokowy, motoryczny. Szeroko znane jest zastosowanie muzykoterapii w przypadkach zaburzeń nerwicowych , muzyki mi śpiewu w rehabilitacji zaburzeń mowy- afazji, jąkania.

Bibliografia:
W. Ziemowit, Człowiek jako wychowawca i nauczyciel - "Aktywizowanie poznawcze uczniów", WSiP, Warszawa 1992
K. Pankowska- Edukacja przez dramę", WSiP, Warszawa 1997

Opracowała Naucz. Agnieszka Pabian